زن چه موقع میتواند درخواست مهریه کند؟
مهریه یکی از مهمترین موضوعات حقوقی در عقد ازدواج در ایران است که ریشه در فرهنگ، شرع و قوانین مدنی دارد. مهریه بهعنوان حقی مالی برای زوجه در نظر گرفته شده و در نظام حقوقی ایران، جایگاه ویژهای در قانون مدنی و آییننامههای اجرایی دارد. اما سؤالی که بسیاری از زنان و حتی مردان در زمان ازدواج یا پس از آن با آن مواجه میشوند، این است که “زن چه موقع میتواند درخواست مهریه کند؟” این مقاله با رویکردی علمی و آموزشی، به بررسی شرایط، زمانها و قوانین مرتبط با درخواست مهریه در ایران میپردازد. هدف ما ارائه اطلاعات دقیق، کاربردی و مطابق با قوانین ایران است تا به خوانندگان کمک کند درک بهتری از این موضوع داشته باشند.
مهریه چیست؟
مهریه یا صداق، مبلغ یا مالی است که در زمان عقد ازدواج، زوج (مرد) متعهد میشود به زوجه (زن) پرداخت کند. این مال میتواند بهصورت نقدی، سکه، طلا، ملک یا هر چیز دیگری که ارزش مالی داشته باشد، تعیین شود. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی ایران، بهمحض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه میشود و میتواند هرگونه تصرفی در آن انجام دهد. این مالکیت به زن این حق را میدهد که در زمانهای مشخصی، درخواست دریافت مهریه خود را مطرح کند.
انواع مهریه
- مهریه عندالمطالبه: مهریهای که زن میتواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند.
- مهریه عندالاستطاعه: مهریهای که پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد است.
- مهریه نقدی یا غیرنقدی: میتواند بهصورت پول نقد، سکه، اموال منقول یا غیرمنقول باشد.
شرایط قانونی درخواست مهریه
برای اینکه زن بتواند مهریه خود را مطالبه کند، باید شرایط خاصی طبق قوانین ایران وجود داشته باشد. این شرایط به شرح زیر است:
۱. وقوع عقد نکاح
مهمترین شرط برای مطالبه مهریه، وجود عقد نکاح معتبر است. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، بهمحض انعقاد عقد، زن مالک مهریه میشود. بنابراین، حتی اگر زوجین هنوز زندگی مشترک را آغاز نکرده باشند، زن میتواند مهریه خود را مطالبه کند.
۲. نوع مهریه
- عندالمطالبه: در این نوع مهریه، زن میتواند هر زمان که بخواهد، بدون نیاز به اثبات شرایط خاصی، مهریه را مطالبه کند.
- عندالاستطاعه: در این حالت، زن باید ثابت کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه دارد. این موضوع ممکن است از طریق بررسی اموال، درآمد یا داراییهای مرد انجام شود.
۳. عدم بخشش یا انتقال مهریه
اگر زن مهریه خود را بهصورت رسمی (از طریق دفترخانه اسناد رسمی) به مرد بخشیده یا به دیگری منتقل کرده باشد، دیگر نمیتواند آن را مطالبه کند. با این حال، اگر بخشش مهریه بهصورت غیررسمی باشد و زن بتواند ثابت کند که تحت فشار یا اکراه بوده، ممکن است همچنان حق مطالبه داشته باشد.
۴. عدم فوت زوج یا زوجه
در صورت فوت زن، ورثه او میتوانند مهریه را مطالبه کنند، اما در صورت فوت مرد، مهریه از اموال بهجامانده او پرداخت میشود. اگر اموالی وجود نداشته باشد، مطالبه مهریه با چالش مواجه خواهد شد.
زمانهای مناسب برای درخواست مهریه
زن در شرایط و زمانهای مختلفی میتواند درخواست مهریه کند. این زمانها به شرح زیر هستند:
۱. بلافاصله پس از عقد
طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن بهمحض عقد مالک مهریه میشود. بنابراین، حتی اگر زندگی مشترک آغاز نشده باشد یا زوجین هنوز در دوران نامزدی باشند، زن میتواند مهریه خود را مطالبه کند. این موضوع بهویژه در مهریههای عندالمطالبه صادق است.
۲. در طول زندگی مشترک
زن در هر زمان از زندگی مشترک میتواند مهریه خود را مطالبه کند، حتی اگر رابطه زناشویی بدون مشکل ادامه داشته باشد. این حق قانونی زن است و نیازی به اثبات مشکل یا اختلاف در زندگی مشترک نیست.
۳. در زمان طلاق
یکی از رایجترین زمانها برای مطالبه مهریه، زمان طلاق است. در طلاقهای توافقی، رجعی یا بائن، زن میتواند مهریه خود را مطالبه کند. در مواردی که طلاق از سوی مرد باشد (طلاق رجعی)، زن میتواند مهریه را بهطور کامل مطالبه کند، مگر اینکه بخشی از آن را ببخشد.
۴. در صورت فوت همسر
در صورت فوت شوهر، زن میتواند مهریه خود را از اموال بهجامانده او مطالبه کند. این موضوع بهویژه در مواردی که مهریه هنوز پرداخت نشده باشد، اهمیت دارد.
۵. در صورت امتناع مرد از پرداخت نفقه
اگر مرد از پرداخت نفقه خودداری کند و زن به دلیل این موضوع درخواست طلاق دهد، میتواند مهریه خود را نیز مطالبه کند. طبق ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی، عدم پرداخت نفقه میتواند یکی از دلایل طلاق باشد و در این شرایط، زن حق مطالبه مهریه را حفظ میکند.
مراحل قانونی مطالبه مهریه
برای مطالبه مهریه، زن باید مراحل قانونی زیر را طی کند:
۱. مراجعه به دفتر ازدواج
ابتدا باید به دفترخانهای که عقد در آن ثبت شده مراجعه کرد و نسخهای از سند ازدواج دریافت کرد. این سند شامل جزئیات مهریه است.
۲. ارائه دادخواست به دادگاه
زن میتواند با مراجعه به دادگاه خانواده، دادخواستی برای مطالبه مهریه ارائه دهد. در این مرحله، باید مدارک لازم از جمله سند ازدواج و مدارک هویتی ارائه شود.
۳. اثبات توانایی مالی مرد (در صورت عندالاستطاعه)
اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن باید مدارکی ارائه دهد که نشاندهنده توانایی مالی مرد برای پرداخت مهریه است.
۴. صدور اجراییه
پس از تأیید دادگاه، اجراییهای برای مطالبه مهریه صادر میشود. این اجراییه به مرد ابلاغ شده و او موظف به پرداخت مهریه خواهد بود.
۵. توقیف اموال (در صورت عدم پرداخت)
اگر مرد از پرداخت مهریه خودداری کند، زن میتواند درخواست توقیف اموال او را بدهد. این اموال میتوانند شامل حسابهای بانکی، املاک یا سایر داراییها باشند.
۶. درخواست ممنوعالخروجی
در صورتی که مرد از پرداخت مهریه امتناع کند، زن میتواند درخواست ممنوعالخروجی او را از کشور مطرح کند.
موانع و چالشهای مطالبه مهریه
مطالبه مهریه در ایران، اگرچه حقی قانونی است، اما ممکن است با چالشهایی همراه باشد:
۱. عدم توانایی مالی مرد
اگر مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه نداشته باشد، زن ممکن است با مشکلات متعددی مواجه شود. در این حالت، دادگاه ممکن است پرداخت مهریه را بهصورت اقساطی تعیین کند.
۲. پیچیدگیهای قانونی
روند قانونی مطالبه مهریه میتواند زمانبر و پیچیده باشد. داشتن وکیل یا مشاور حقوقی میتواند این روند را تسهیل کند.
۳. فشارهای اجتماعی و خانوادگی
در بسیاری از موارد، فشارهای اجتماعی یا خانوادگی ممکن است مانع از اقدام زن برای مطالبه مهریه شود. این موضوع بهویژه در مواردی که زن قصد ادامه زندگی مشترک را دارد، شایع است.
نکات مهم در مورد مهریه
- مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه: طبق قانون حمایت از خانواده (مصوب ۱۳۹۱)، اگر مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، در صورت عدم پرداخت، مرد ممکن است بازداشت شود. اما برای مهریه بیش از این مقدار، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند.
- نقش وکیل: داشتن وکیل میتواند روند مطالبه مهریه را سریعتر و دقیقتر کند.
- توافقات در طلاق توافقی: در طلاق توافقی، زن و مرد میتوانند در مورد مهریه به توافق برسند، مثلاً بخشی از آن را ببخشند یا بهصورت اقساطی پرداخت کنند.
پرسشهای متداول
آیا زن میتواند قبل از شروع زندگی مشترک مهریه را مطالبه کند؟
بله، طبق قانون، زن بهمحض عقد میتواند مهریه خود را مطالبه کند، حتی اگر زندگی مشترک آغاز نشده باشد.
اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، چه باید کرد؟
زن باید مدارکی ارائه دهد که نشاندهنده توانایی مالی مرد باشد. این مدارک میتوانند شامل اسناد ملکی، حسابهای بانکی یا درآمد مرد باشند.
آیا مهریه در طلاق توافقی بخشیده میشود؟
در طلاق توافقی، زن و مرد میتوانند در مورد مهریه به توافق برسند. بخشش مهریه یا قسمتی از آن در این نوع طلاق رایج است، اما اجباری نیست.
نتیجهگیری
مهریه حقی قانونی و شرعی برای زن در نظام حقوقی ایران است که در زمانهای مختلفی میتواند مطالبه شود. این حق از لحظه عقد نکاح به زن تعلق میگیرد و او میتواند در هر زمان، چه در طول زندگی مشترک، چه در زمان طلاق یا حتی پس از فوت همسر، آن را مطالبه کند. با این حال، آگاهی از قوانین، شرایط و مراحل قانونی مطالبه مهریه میتواند به زنان کمک کند تا از حقوق خود بهدرستی دفاع کنند. توصیه میشود در این مسیر از مشاوره حقوقی استفاده شود تا روند مطالبه مهریه با کمترین چالش انجام شود.