در چه صورتی مرد میتواند مهریه ندهد
مهریه یکی از مهم‌ترین مسائل حقوقی در ازدواج است که در قوانین ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی ایران، به محض وقوع عقد نکاح، مهریه به عنوان یک حق مالی به زن تعلق می‌گیرد و او میتواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. با این حال، در شرایط خاصی ممکن است مرد از پرداخت مهریه معاف شود یا مهریه به زن تعلق نگیرد. این مقاله به بررسی شرایطی می‌پردازد که بر اساس قوانین ایران، مرد میتواند از پرداخت مهریه معاف شود یا مهریه به زن تعلق نگیرد. این موضوع با استناد به منابع حقوقی معتبر و قوانین جاری کشور بررسی خواهد شد.
تعریف مهریه و جایگاه آن در قوانین ایران
مهریه مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج تعهد می‌دهد به زن پرداخت کند. این مال میتواند نقدی، غیرنقدی، سکه، ملک یا هر چیز دیگری باشد که ارزش مالی داشته باشد. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، مهریه به محض عقد به زن تعلق می‌گیرد و او مالک آن می‌شود. مهریه میتواند عندالمطالبه (پرداخت در هر زمان که زن بخواهد) یا عندالاستطاعه (پرداخت در صورت توان مالی مرد) باشد.
با این حال، در برخی شرایط خاص، قانونگذار شرایطی را پیش‌بینی کرده است که مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد یا مرد از پرداخت آن معاف می‌شود. این شرایط معمولاً به وضعیت ازدواج، رفتار زن یا شرایط خاص عقد مربوط می‌شود. در ادامه، این موارد به طور مفصل بررسی می‌شوند.
شرایطی که مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد
بر اساس قوانین ایران و رویه قضایی، در موارد زیر ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا مرد از پرداخت آن معاف شود:
۱. فسخ نکاح به دلیل عیوب خاص زن
یکی از شرایطی که ممکن است باعث عدم تعلق مهریه به زن شود، فسخ نکاح به دلیل وجود عیوب خاص در زن است. بر اساس ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی، اگر در زمان عقد، زن دارای عیبی باشد که مرد از آن بی‌اطلاع بوده و این عیب مانع از ایفای وظایف زناشویی باشد، مرد میتواند نکاح را فسخ کند. در این صورت، اگر نزدیکی بین زوجین صورت نگرفته باشد، مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد.
مثال:
اگر زن در زمان عقد دچار بیماری یا عیبی باشد که مانع از انجام وظایف زناشویی شود و مرد از این موضوع بی‌اطلاع باشد، میتواند با استناد به این عیب، نکاح را فسخ کند. در این حالت، اگر نزدیکی رخ نداده باشد، مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد شرایطی که مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد، می‌توانید به مقاله زیر مراجعه کنید:
در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد.
۲. عدم تمکین زن
تمکین به معنای انجام وظایف زناشویی از سوی زن است. بر اساس ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند، ناشزه محسوب می‌شود و در این حالت، مهریه به او تعلق نمی‌گیرد، مگر اینکه نزدیکی بین زوجین صورت گرفته باشد. اگر زن ناشزه باشد و مرد بخواهد او را طلاق دهد، ممکن است مهریه به طور کامل به او تعلق نگیرد، به‌ویژه اگر طلاق به دلیل نشوز زن باشد.
مثال:
اگر زنی بدون دلیل موجه از زندگی مشترک با همسر خود امتناع کند و از وظایف زناشویی سر باز زند، ممکن است دادگاه او را ناشزه تشخیص دهد و در این صورت، مهریه به او تعلق نگیرد یا کاهش یابد.
۳. طلاق قبل از نزدیکی
بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، اگر طلاق قبل از نزدیکی بین زوجین رخ دهد، زن تنها مستحق نصف مهریه خواهد بود. این موضوع در مواردی که ازدواج به دلایلی مانند اختلافات اولیه یا فسخ نکاح به پایان می‌رسد، اهمیت دارد. اگر نزدیکی رخ نداده باشد و طلاق به درخواست مرد باشد، زن تنها نصف مهریه را دریافت می‌کند، اما اگر طلاق به دلیل عیوب زن یا تخلف او باشد، ممکن است مهریه به طور کامل به او تعلق نگیرد.
۴. بخشش مهریه توسط زن
یکی دیگر از شرایطی که مرد را از پرداخت مهریه معاف می‌کند، بخشش مهریه توسط زن است. این بخشش میتواند به صورت رسمی (از طریق سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی) یا به صورت توافقی در دادگاه انجام شود. بر اساس ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی، زن میتواند مهریه خود را به طور کامل یا جزئی ببخشد. این بخشش معمولاً در قالب “بذل مهریه” در طلاق توافقی رخ می‌دهد.
مثال:
در طلاق توافقی، زن ممکن است برای تسریع روند طلاق یا به دلایل دیگر، مهریه خود را ببخشد. در این صورت، مرد از پرداخت مهریه معاف می‌شود.
۵. اعسار مرد (عدم توانایی مالی)
اگر مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه را نداشته باشد، میتواند ادعای اعسار کند. بر اساس ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی و قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، اگر مرد بتواند در دادگاه ثابت کند که توانایی پرداخت مهریه را ندارد، ممکن است از پرداخت یکجای مهریه معاف شود و دادگاه پرداخت مهریه را به صورت اقساطی تعیین کند. البته این مورد به معنای معافیت کامل از پرداخت مهریه نیست، بلکه تنها روش پرداخت تغییر می‌کند.
برای اطلاعات بیشتر در مورد میزان حقوقی که از مرد برای مهریه کسر می‌شود، می‌توانید به مقاله زیر مراجعه کنید:
چه مقدار از حقوق مرد برای مهریه تعلق می‌گیرد.
۶. فوت زن قبل از مطالبه مهریه
اگر زن قبل از مطالبه مهریه فوت کند و نزدیکی بین زوجین رخ نداده باشد، مهریه به او تعلق نمی‌گیرد. این موضوع بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی است که مهریه را به عنوان یک حق مالی برای زن زنده در نظر می‌گیرد. در این حالت، ورثه زن نمی‌توانند مهریه را مطالبه کنند، مگر اینکه نزدیکی انجام شده باشد.
۷. بطلان نکاح
اگر نکاح به دلایلی مانند عدم رعایت شرایط صحت عقد (مثلاً نبودن یکی از شرایط اساسی عقد نکاح) باطل اعلام شود، مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد. بر اساس ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی، در صورت بطلان نکاح، اگر نزدیکی رخ نداده باشد، زن مستحق مهریه نخواهد بود.
مثال:
اگر عقد به دلیل عدم رعایت یکی از ارکان اصلی مانند رضایت یا اهلیت طرفین باطل شود، مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد.
نکات حقوقی مهم در مورد مهریه
- مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه: در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان که بخواهد میتواند مهریه را مطالبه کند، اما در مهریه عندالاستطاعه، زن باید ثابت کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه را دارد.
- نقش وکیل در دعاوی مهریه: داشتن وکیل متخصص در دعاوی مهریه میتواند به مرد یا زن کمک کند تا حقوق خود را بهتر پیگیری کنند.
- رویه قضایی: رویه قضایی در ایران ممکن است در موارد خاص متفاوت باشد. بنابراین، مشاوره با وکیل یا مطالعه منابع معتبر حقوقی توصیه می‌شود.
نتیجه‌گیری
مهریه به عنوان یک حق مالی برای زن در قوانین ایران جایگاه ویژه‌ای دارد، اما در شرایط خاصی مانند فسخ نکاح به دلیل عیوب زن، عدم تمکین، طلاق قبل از نزدیکی، بخشش مهریه، اعسار مرد، فوت زن قبل از مطالبه یا بطلان نکاح، ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا مرد از پرداخت آن معاف شود. برای درک بهتر این شرایط و پیگیری دعاوی مرتبط، توصیه می‌شود با وکیل متخصص یا منابع حقوقی معتبر مشورت کنید.
منابع:
- قانون مدنی ایران (مواد ۱۰۸۲، ۱۰۸۹، ۱۰۹۲، ۱۱۰۸، ۱۱۲۰، ۱۱۲۸، ۱۰۹۸)
- رویه قضایی دادگاه‌های خانواده
- مقالات حقوقی مرتبط در وب‌سایت‌های معتبر
